News

Jakie są konsekwencje długotrwałego bezrobocia dla osób, które go doświadczają? W jaki sposób bezrobocie przekłada się na poczucie kontroli nad własnym życiem? I czy długotrwały brak pracy ma znaczenie dla tego, jak postrzegamy siebie, członków naszej grupy oraz członków grup obcych? Odpowiedzi między na te pytania udzielają polscy psychologowie i polskie psycholożki pod przewodnictwem Wiktora Sorala w artykule opublikowanym na łamach Journal of Personality.

Wyobraźmy sobie, że budzimy się w piątkowy poranek, zadowoleni, że tydzień dobiega końca, a przed nami dwa dni wolnego. W dobrym nastroju zmierzamy do pracy. Chcemy doprowadzić do końca rozpoczęte w minionym tygodniu zadania, by z wolną głową pozwolić sobie na odpoczynek. Niestety, na miejscu czeka nas nieprzyjemna niespodzianka. Wzywa nas szef, które informuje nas, że z uwagi na cięcia budżetowe, nasz etat zostanie zredukowany. Oznacza to, że wraz z końcem miesiąca będziemy musieli pożegnać się z naszym stanowiskiem, a co za tym idzie, z wynagrodzeniem i poczuciem stabilności. Nagle wizja dwóch dni weekendu nie jest już tak kolorowa jak przed kilkoma godzinami.

Jak pokazują badania, niespodziewana strata pracy to jedno z najbardziej stresujących doświadczeń w życiu. Jednocześnie, jest to pewnie jeden z bardziej powszechnych przykładów nagłej utraty poczucia kontroli. Niewielu jest bowiem takich szczęśliwców, którzy nigdy nie zostali zwolnieni. Co jednak dzieje się z tymi osobami, które po zwolnieniu przez dłuższy czas nie mogą znaleźć pracy? Na to pytanie postanowili odpowiedzieć psychologowie i psycholożki z Polski pod przewodnictwem Wiktora Sorala, w artykule opublikowanym niedawno na łamach Journal of Personality.

Brak pracy, brak kontroli?

Autorzy i autorki tekstu zatytułowanego „Prolonged unemployment is associated with control loss and personal as well as social disengagement” wyszli z założenia, że długotrwałe bezrobocie może być traktowane jako sytuacja przewlekłego braku kontroli nad własnym życiem. Brak pracy oznacza bowiem brak stałego dochodu, a co za tym idzie brak stabilizacji i brak możliwości realizacji potrzeb życiowych i psychologicznych. Badacze i badaczki postanowili zatem sprawdzić, czy osoby przebywające na bezrobociu dłużej będą bardziej skłonne deklarować, że nie mają wpływu na swoje życie. Dodatkowo, psychologowie i psycholożki zbadali także to, jak różni się funkcjonowanie społeczne osób pracujących i osób bezrobotnych.

Co jednak ważne, głównym celem autorów i autorek artykułu było przyjrzenie się temu, jakie strategie przywrócenia poczucia kontroli – i czy w ogóle – stosują osoby, które nie mają pracy. Z jednej strony, badania nad zjawiskiem wyuczonej bezradności sugerowałoby, że im dłużej towarzyszy nam poczucie braku kontroli nad własnym życiem, tym gorzej funkcjonujemy i tym mniej mamy siły na to, by tę kontrolę odzyskać. Przedłużony okres bezrobocia może więc skutkować niechęcia do rozwiązywania problemów, obniżoną motywacją i wycofaniem się z życia społecznego.

Z drugiej jednak strony, badania nad przywracaniem kontroli wskazywałyby, że osoby pozbawione poczucia wpływu na własne życie będą robiły wszystko, by to poczucie przywrócić. Oznacza to, że osoby przebywające na bezrobociu dłużej powinny być bardziej aktywne, chętniej szukać pracy czy angażować się w działania swojej społeczności. Ponadto, takie osoby mogą także stosować inne, bardziej pośrednie strategie odzyskania poczucia kontroli, takie jak wiara w obowiązujący system polityczny, wiara w teorie spiskowe czy nawet wiara w Boga.

Krótkofalowe i długofalowe konsekwencje bezrobocia

Aby odpowiedzieć na pytania badawcze, autorzy i autorki tekstu zaprosili do udziału w badaniu ponad osiemset osób. Wśród nich znalazło się około dwieście osób przebywających na bezrobociu krótko (od zera do trzech miesięcy), około dwieście osób, które utraciły pracę w przeciągu czterech do dwunastu miesięcy oraz około dwieście osób, które bez pracy przeżyły ponad rok. Dodatkowo w badaniu udział wzięło ok. 250 osób pracujących, podobnych do próby osób bezrobotnych pod względem wieku, płci, wykształcenia oraz miejsca zamieszkania. Taki sposób przeprowadzenia badania pozwolił nie tylko na porównanie tego, jak funkcjonują osoby pracujące i te bez pracy, ale także na przyjrzenie się temu, czy konsekwencje bezrobocia są inne w zależności od tego, jak długi jest jego czas trwania.

Ze względu na to, że autorzy i autorki tekstu chcieli przetestować kilka mechanizmów teoretycznych, zadaniem osób badanych była odpowiedź na kilkadziesiąt pytań odnoszących się do ich codziennego funkcjonowania psychologicznego i społecznego. Wśród nich znalazły się pytania o poczucie braku kontroli, samoocenę, satysfakcję z życia, strategie radzenia sobie ze stresem, chęć angażowania się w różne aktywności – w tym działania zbiorowe – czy liczbę personalnych projektów. Dodatkowo, respondenci i respondentki byli poproszeni o określenie, jak bardzo skłonni są szukać wsparcia u innych, do jakiego stopnia wierzą w interweniującego Boga, w magię i w teoria spiskowe, a także na ile popierają system polityczny, w którym funkcjonują. Wreszcie, psychologowie i psycholożki poprosili badanych o deklarację, kto, ich zdaniem, jest odpowiedzialny za ich obecną sytuacją ekonomiczną, a także o opisanie swoich postaw wobec demokracji, imigrantów i Żydów oraz Polaków i Polek.

Zgubne efekty bezrobocia

Przeprowadzone przez autorów i autorki tekstu analizy jednoznacznie pokazały, że osoby przebywające na bezrobociu dłużej, mają znacznie mniejsze poczucie kontroli nad własnym życiem niż osoby pracujące lub bezrobotne, ale przez krótszy czas. Ponadto, ich samoocena jest niższa, a satysfakcja z życia mniejsza w porównaniu do tego, jak wyglądają one u osób pracujących. Co jednak ciekawe – i sprzeczne z teoriami przywracania kontroli – osoby nie mające pracy dłużej były mniej nastawione na działanie (w tym działanie zbiorowe), miały mniej personalnych projektów a także deklarowały mniejszą wiarę w interweniującego Boga. Jednocześnie, u osób bezrobotnych przez dłuższy czas zauważono silniejszą tendencję do obwiniania za swoją obecną sytuację różnych grup u władzy, tj. polityków lub dużych korporacji. Ci respondenci i respondentki byli również bardziej skłonni deklarować negatywne postawy wobec Ukraińców i Żydów, niechęć do demokracji a także niechęć do szukania pomocy wśród innych.

Podsumowując, wyniki przeprowadzonego badania pokazały zgubny wpływ braku pracy (szczególnie wówczas, gdy aktywnie jej szukamy) na funkcjonowanie psychologiczne i społeczne osób nim dotkniętych. Okazało się, że dłuższy okres bezrobocia może skutkować swoistą wyuczoną bezradnością. Innymi słowy, im dłużej nie możemy znaleźć pracy, tym mniej jesteśmy zmotywowani do działania, tym bardziej odłączamy się od życia społecznego i w tym większym stopniu deklarujemy niechęć wobec obcych.

Więcej informacji:

Soral W, Bukowski M, Bilewicz M, Cichocka A, Lewczuk K, Marchlewska M, Rabinovitch A, Rędzio A, Skrodzka M, Kofta M. Prolonged unemployment is associated with control loss and personal as well as social disengagement. J Pers. 2024 Aug 2. doi: 10.1111/jopy.12967. Epub ahead of print. PMID: 39092487.