Rozstania romantyczne to jedno z najpowszechniejszych doświadczeń ludzkich. Każdy z nas w pewnym momencie życia ma do czynienia z emocjami związanymi z tym wydarzeniem. I chociaż są tacy, którzy wyłącznie obserwują rozstające się wokół nich pary, sami nie przeżywając podobnych zdarzeń, zdecydowana większość z nas chociaż raz w życiu doświadczy złamanego rozstaniem serca.
Rozpady związku często wywołują szereg pytań bez jednoznacznej odpowiedzi. Dlaczego stało się tak, jak się stało? Kto zawinił? A może można było przewidzieć, jak potoczy się sytuacja i tym samym odmienić jej bieg? Zagadnienia te poruszają naszą ciekawość i nierzadko są tematem do rozmów z bliskimi i dalszymi znajomymi. Często w dyskusjach tego typu padają stwierdzenia takie, jak: „wiedziałem/am, że się rozstaną” lub „nie dziwi mnie to, to było do przewidzenia”. Czy jednak faktycznie jest to prawda? Odpowiedzi na to pytanie udzielają April Bleske-Rechek ze współpracowniczkami w artykule opublikowanym niedawno na łamach Social Psychological Bulletin.
Autorki artykułu zatytułowanego „I “Knew” They Wouldn’t Last: Hindsight Bias in Judgments of a Dating Couple” były zainteresowane tym, w jakim stopniu tzw. efekt wiedzy po fakcie (ang. hindsight bias) odnosi się do kwestii relacji romantycznych. Czym jest ów efekt? W skrócie można go opisać jako tendencję do uznawania określonego zdarzenia jako bardziej prawdopodobnego po tym, gdy miało ono miejsce. Badania pokazują, że to skrzywienie poznawcze zaobserwować można w wielu kontekstach, w tym np. podczas zeznań świadków lub w przypadku oceny prawdopodobieństwa wystąpienia gwałtu czy samobójstwa. Co ważne, efekt wiedzy po fakcie często związany jest z obwinianiem ofiary tragicznych zdarzeń za bieg rzeczy lub przypisywaniem winy bliskim ofiary za brak reakcji. Skoro bowiem można było przewidzieć, co się wydarzy, dlaczego nikt nie zareagował w porę?
Aby przyjrzeć się temu, czy efekt wiedzy po fakcie dotyczy również ocen prawdopodobieństwa przebiegu związków romantycznych, badaczki przeprowadziły dwa badania eksperymentalne na łącznej próbie ponad 1100 osób. W obydwu przypadkach autorki tekstu do udziału w badaniu zaprosiły studentów i studentki oraz osoby dorosłe. Badaczki były zainteresowane różnicami pomiędzy młodszymi a starszymi respondentami, wychodząc z założenia, że ci drudzy mają statystycznie więcej doświadczeń związkowych.
W obydwu badaniach respondenci i respondentki w pierwszej kolejności byli proszeni o przeczytanie krótkiej historii na temat związku pomiędzy dwójką studentów amerykańskiego uniwersytetu. Treść opowieści była niejednoznaczna: w historii opisane były zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty tej relacji. Następnie, w pierwszym badaniu osoby badane były losowo przyporządkowywane do jednego z dwóch warunków eksperymentalnych. W pierwszym z nich respondenci i respondentki byli informowani, że para, o której czytali, rozstała się po sześciu miesiącach. W drugim warunku, kontrolnym, respondenci nie wiedzieli, jak dalej potoczy się ta relacja. Schemat drugiego badania był podobny i różnił się tylko dodaniem trzeciego warunku eksperymentalnego, w którym dochodziło do zaręczyn pary bohaterów.
Po zapoznaniu się z materiałami respondenci byli proszeni o ocenę prawdopodobieństwa tego, jak potoczy się lub potoczyła się opisana w tekście relacja. Innymi słowy, zadaniem respondentów było określenie, jak pewne było lub jest to, że para rozstanie się lub zostanie razem. Dodatkowo, osoby badane były także proszone o ocenę jakości relacji, o której czytały. Tym samym, badaczki miały możliwość sprawdzić, czy osoby świadomie tego, jak potoczyła się relacja, będą bardziej skłonne postrzegać zaprezentowany im obrót spraw jako bardziej prawdopodobny niż osoby bez informacji „z przyszłości”.
Zaprezentowane wyniki obydwu badań były spójne. Okazało się, że osoby przyporządkowane do warunku rozstania były istotnie bardziej skłonne twierdzić, że taki przebieg zdarzeń był prawdopodobny niż respondenci w warunku kontrolnym i warunku pozytywnym. Ponadto, badani ci nie tylko postrzegali opisany związek jako gorszej jakości niż osoby w pozostałych dwóch warunkach, ale również ogólnie oceniali tę relację romantyczną jako nieudaną. Innymi słowy, informacja o rozstaniu w dużej mierze wpływała zarówno na ich ocenę związku jak i pewność co do jego trajektorii. Tym samym, autorkom badania udało się pokazać, że efekt wiedzy po fakcie dotyczy również kwestii relacji romantycznych.
Jakie jest znaczenie opisanych wyników? Zgodnie ze słowami badaczek, zaprezentowane przez nie rezultaty mogą ograniczyć tendencję do nadmiernego przypisywania sobie winy za rozpad relacji romantycznej. To, czy dojdzie do rozstania jest bowiem znacząco mniej oczywiste niż mogłoby się wydawać.
Bleske-Rechek, A., Gunseor, M. M., & Nguyen, K. (2023). I “Knew” They Wouldn’t Last: Hindsight Bias in Judgments of a Dating Couple. Social Psychological Bulletin, 18, 1-22. https://doi.org/10.32872/spb.9967