News

Czym osoby na stanowiskach menedżerskich różnią się od pracowników, którymi na co dzień zarządzają? To pytanie zadali sobie Aleksandra Cisłak, Adrian Wójcik oraz Olga Białobrzeska. Autorzy artykułu opublikowanego niedawno na łamach Social Psychological Bulletin przyjrzeli się w szczególności kwestii wyznawanych wartości.

O tym, jakie znaczenie w życiu człowieka ma status, napisano wiele. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że filozofowie, socjologowie, politolodzy, psychologowie czy ekonomiści od tysięcy lat zadają sobie pytania o to, co sprawia, że wielu ludzi dąży do podwyższenia swojego statusu społecznego. Badacze od dawna zastanawiają się też nad tym, w jaki sposób wyższa pozycja w hierarchii społecznej przekłada się na nasze funkcjonowanie.

Dla jednych odpowiedzi na te pytania mają wymiar abstrakcyjny. Czy osiągnięcie wyższego statusu to droga do odnalezienia sensu życia? A jeśli nie, to dlaczego tak wielu osobom tak bardzo na tym zależy? Dla innych, pytania te są bardziej konkretne. Którego z pracowników najlepiej awansować, tak by firma działała sprawnie i przynosiła największe zyski? Czym osoby na wysokich stanowiskach różnią się od tych na stanowiskach niższych i jakie ma to znaczenie dla działania organizacji lub społeczności, w której wspólnie funkcjonują? Czy są takie społeczeństwa, w których osoby pełniące ważne funkcje są szczególnie cenione i uznawane? A może tym co ma znaczenie, jest nie tyle faktyczny stan rzeczy – zajmowane stanowisko zawodowe czy obiektywna pozycja w hierarchii społecznej – co subiektywne poczucie władzy i wpływu?

Nie ulega wątpliwości, że wachlarz pytań, które można zadać w odniesieniu do tej kwestii, jest niezwykle szeroki. Sprawy nie ułatwia również to, że na temat ten spojrzeć można z wielu perspektyw. Prace empiryczne, które uwzględniają wielowątkowość tego zagadnienia, są zatem szczególnie cenne. Do tych należy artykuł zatytułowany „Social Position and Personal Versus Social Focus: A Multinational Study of Managerial Values”, opublikowany niedawno na łamach Social Psychological Bulletin.

Kilka słów o wartościach

Autorzy tekstu – Aleksandra Cisłak, Adrian Wójcik oraz Olga Białobrzeska – postanowili sprawdzić, czym osoby pełniące funkcje menedżerskie różnią się od tych osób, którymi na co dzień zarządzają. Badacze skupili się na kwestii wyznawanych wartości. Zgodnie z teorią zaprezentowaną przez psychologa społecznego Shaloma Schwartza, ludzie różnią się pod względem tego, jakie wartości są dla nich najważniejsze. Wartości te opisać można na dwóch podstawowych wymiarach: umacniania siebie vs przekraczania siebie oraz otwartości na zmiany vs zachowawczości.

W odniesieniu do pierwszego z wymiarów, są zatem tacy, dla których szczególnie znaczenie ma samodoskonalenie się. Dla tych osób ważne jest m.in. zdobywanie kolejnych celów oraz posiadanie władzy. Są też i tacy, którzy większą wagę przykładają do tolerancji, sprawiedliwości oraz troski o dobro bliższych i dalszych osób. Te osoby dążą do uniwersalizmu. W przypadku drugiego z wymiarów, podczas gdy dla niektórych ważniejsze są nowe doświadczenia oraz kierowanie sobą, inni preferują bezpieczeństwo, przystosowanie i tradycję.

Socjologiczne teorie struktury społecznej oraz wcześniejsze wyniki badań pokazują między innymi, że wyższa pozycja na rynku pracy często związana jest z tendencjami do wykorzystywania innych, z obniżonym poparciem dla haseł postulujących równość społeczną oraz podwyższoną dbałością o interes własny. Ponadto, badanie psychologiczne pokazują też, że osoby o wyższym statusie, który często związany jest właśnie z pozycją na rynku pracy, w większym stopniu skupione są na własnych celach, potrzebach i odczuciach. Ci z wysokim statusem znacznie bardziej cenią sobie również wolność w relacjach z innymi oraz własną unikatowość.

Świadomi tych wyników, autorzy tekstu wyszli zatem z założenia, że dla osób na stanowiskach menedżerskich prawdopodobnie szczególnie ważne będą wartości świadczące o samodoskonaleniu się i o otwartości na zmiany. Dla odmiany, osoby, które na co dzień nie zarządzają innymi, powinny w większym stopniu cenić równość i troskę o innych, a także bezpieczeństwo i tradycję.

Stan realny vs odczuwany

Co ciekawe, autorzy tekstu nie tylko porównali wartości menedżerów i menedżerek do tych, którzy nie zajmują takiej pozycji zawodowej. Ponadto, badacze sprawdzili, czy potencjalne różnice między tymi grupami zawodowymi mogą wynikać z tzw. subiektywnego statusu, czyli postrzeganej wyższej pozycji w hierarchii. I, co najważniejsze, badacze przyjrzeli się też temu, czy relacje między tymi zmiennymi będą podobne zarówno w krajach bogatych, jak i tych o znacznych nierównościach ekonomicznych, gdzie wysoka pozycja zawodowa może mieć szczególne znaczenie.

Aby przetestować swoje założenia, badacze przeanalizowali dane z European Social Survey – międzynarodowego badania prowadzonego cyklicznie w kilkudziesięciu krajach europejskich, w tym m.in. w Polsce, w Wielkiej Brytanii, w Niemczech oraz w Izraelu. Autorzy przyjrzeli się odpowiedziom od niemal 50 tys. respondentów i respondentek, którzy wzięli udział w badaniu w 2012 roku.

Różne role, różne wartości

Wyniki zaprezentowane przez badaczy okazały się być spójne z ich hipotezami. Po pierwsze zatem, osoby na stanowiskach menedżerskich, w porównaniu do „nie-menedżerów”, w większym stopniu ceniły sobie otwartość na zmiany oraz samodoskonalenie się. Ponadto, rezultaty pokazały, że menedżerom i menedżerkom w mniejszym stopniu zależy na przekraczaniu siebie oraz zachowawczości. I, co ciekawe, zgodnie z przewidywaniami, mechanizmem odpowiedzialnym za te różnice był subiektywny status społeczny. Oznacza to, że osoby pełniące funkcje menedżerskie uważają, że ich status społeczny jest wyższy, co z kolei przekłada się na to, że bardziej cenią sobie interes własny oraz dążenie do nowości i zmian.

Co więcej, okazało się, że kontekst ekonomiczny ma duże znaczenie. W krajach o znacznym poziomie nierówności społecznych, mierzonych indeksem Giniego, osoby nie pełniące funkcji menedżerskich postrzegały swój status jako szczególnie niski w porównaniu do osób na takich stanowiskach, ale zamieszkujących państwa o niższym poziomie rozwarstwienia. To znaczy, że chociaż menedżerowie i menedżerki postrzegają swój status jako wysoki niezależnie od kontekstu ekonomicznego, dla osób, które nie zajmują stanowisk zarządczych – sprzedawców i sprzedawczyń, pracowników i pracownic biurowych czy tych pracujących na roli – ów kontekst ekonomiczny ma duże znaczenie. Im bardziej ‘niesprawiedliwa’ sytuacja ekonomiczna w ich kraju, tym mocniej tacy pracownicy odczuwają to, że nie zajmują wysokich stanowisk zawodowych. Warto przy tym dodać, że opisane powyżej różnice zaobserwowano w przypadku wszystkich grup zawodowych poza tzw. profesjonalistami – czyli osobami zatrudnionymi na stanowiskach wymagających wysokiego poziomu ekspertyzy.

Rezultaty zaprezentowane przez autorów tekstu podsumować można zatem następująco: osoby na stanowiskach menedżerskich są generalnie bardziej skupione na sobie, podczas gdy ci, którzy nie pełnią funkcji zarządczych, są zazwyczaj bardziej skupieni na innych. Pytaniem jednak pozostaje, jaki jest kierunek tej zależności. Czy jest tak, że menedżerowie i menedżerki w chwili awansu zaczynają bardziej cenić dobro własne oraz dążenie do zmian? Czy raczej to te osoby, dla których te wartości zawsze były szczególnie ważne, mają większe szanse na awans na stanowiska zarządcze? Zgodnie ze słowami badaczy, na te pytania nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi w oparciu o dane korelacyjne z European Social Survey. Jest to zatem potencjał na przeprowadzenie kolejnych badań w tym temacie – do czego serdecznie zachęcamy!

Więcej informacji:

Cisłak, A., Wójcik, A., & Białobrzeska, O. (2022). Social Position and Personal Versus Social Focus: A Multinational Study of Managerial Values. Social Psychological Bulletin, 17, 1-26. https://doi.org/10.32872/spb.8265