Zazdrość to jedna z najbardziej złożonych ludzkich emocji. Z jednej strony, pojawia się ona w wielu sytuacjach – między partnerami romantycznymi, między przyjaciółmi, w rodzinie lub pomiędzy współpracownikami. Z drugiej strony, przyjmuje ona różne oblicza. Niektórzy, czując zazdrość, jednocześnie odczuwają lęk lub smutek. Inni mają skłonność do przeżywania jej wraz ze złością. Jeszcze u innych wywołuje ona agresję i skłania do przemocy.
Sposób, w jakim przeżywamy zazdrość nie zawsze jest taki sam – inaczej bowiem będziemy zachowywać się, gdy źródłem naszej zazdrości jest lepsza pensja przyjaciela, zaś inaczej, gdy stoimy w obliczu potencjalnej zdrady w relacji romantycznej. Ta mnogość perspektyw sprawia zatem, że zazdrość przyciąga uwagę wielu badaczy, chcących lepiej zrozumieć cechy charakterystyczne tej emocji oraz głębiej poznać kontekst, w jakich owa się pojawia. Przykładem tego są badania przeprowadzone przez Paulinę Banaszkiewicz i opublikowane w listopadzie ubiegłego roku na łamach Social Psychological Bulletin.
Autorka tekstu zatytułowanego „Biological Sex and Psychological Gender Differences in the Experience and Expression of Romantic Jealousy” postanowiła przyjrzeć się temu, w jaki sposób na sposób przeżywania zazdrości w kontekście relacji romantycznych wpływa płeć rozumiana w dwojaki sposób: jako płeć biologiczna oraz jako płeć kulturowa. Jak bowiem zauważyła badaczka, chociaż nie brakuje badań nad rolą płci w przeżywaniu zazdrości, dotychczas niewiele było takich prac, które pod uwagę brałyby wieloaspektowość tej emocji.
Przygotowując badania, autorka odwołała się do teorii płci kulturowej Bema. Zgodnie z tą teorią, ludzie różnią się pod względem tego, w jakim stopniu identyfikują się z cechami tradycyjnie kojarzonymi jako męskie lub jako żeńskie. Do tych pierwszych zaliczane są takie charakterystyki jak asertywność, pewność siebie oraz skłonność do dominacji. Wśród tych drugich wymienić można zaś lojalność, wstydliwość lub życzliwość.
Są więc takie osoby, które w większym stopniu utożsamiają się z tradycyjnie męskimi cechami i w niewielkim stopniu z cechami tradycyjnie żeńskimi – tych zgodnie z teorią nazwać można kulturowo męskimi. Są też i takie osoby, dla których bardzo ważne są cechy tradycyjnie żeńskie, a mało ważne tradycyjnie męskie – o tych powiemy, że są to jednostki kulturowo żeńskie. Możliwa jest też taka sytuacja, w której dana osoba utożsamia się zarówno z cechami żeńskimi jak i męskimi – ta osoba, zgodnie z teorią, jest nazywana ‘androgeniczną’. Wreszcie, wyróżnić możemy też jednostki, dla których ani jeden ani drugi zestaw cech nie ma dużego znaczenia – o tych powiemy, że reprezentują typ niezróżnicowany.
Co ważne, badania pokazują, że płeć kulturowa nie musi być jednoznacznie związana z płcią biologiczną. Innymi słowy, biologiczni mężczyźni mogą być bardziej żeńscy kulturowo, zaś biologiczne kobiety mogą w większym stopniu utożsamiać się z kulturową męskością. Świadoma tego rozróżnienia, autorka tekstu postanowiła sprawdzić, czy dla przeżywania emocji zazdrości większe znaczenie będzie miała płeć biologiczna czy płeć kulturowa. Jednocześnie, formułując hipotezy, badaczka odwołała się do wyników wcześniejszych badań empirycznych poświęconych temu tematowi. Autorka tekstu spodziewała się zatem, że generalne natężenie zazdrości będzie większe wśród kobiet oraz osób o żeńskiej płci kulturowej niż wśród mężczyzn, osób androgenicznych oraz osób o niezróżnicowanym typie płci kulturowej. Jednocześnie, badaczka zakładała, że mężczyźni oraz osoby o męskim typie płci kulturowej będą wykazywały większą skłonność do zachowań agresywnych w obliczu zazdrości. Wreszcie, autorka sprawdzała, czy to kobiety i osoby o żeńskiej płci kulturowej będą bardziej skłonne walczyć o relację w odpowiedzi na zazdrość.
Aby sprawdzić swoje założenia, autorka tekstu przeprowadziła badanie wśród 367 cis-płciowych osób heteroseksualnych będących w stałych związkach lub chodzących na randki z jedną osobą. W pierwszej kolejności, badaczka poprosiła osoby badane o wypełnienie kwestionariusza płci kulturowej, na podstawie którego przyporządkowała respondentów i respondentki do czterech wymienionych typów identyfikacji płciowej. Następnie, zadaniem osób badanych była odpowiedź na kilkadziesiąt pytań dotyczących sposobu przeżywania przez nich zazdrości.
Warto zauważyć, że kwestionariusz przeżywania emocji zazdrości został opracowany i przetestowany przez autorkę tekstu we wcześniejszej badaniach pilotażowych. Jego dużą zaletą jest to, że pozwala on nie tylko uchwycić natężenie przeżywanej zazdrości, ale, przede wszystkim, przyjrzeć się złożoności tej emocji. I tak na przygotowany przez badaczkę kwestionariusz przeżywania zazdrości składają się cztery skale: emocjonalnego zdewastowania oraz skupienia się na zdradzie, niskiej samooceny oraz poczucia winy, wysiłków skupionych na naprawieniu relacji, a także agresji motywowanej zazdrością. Może być zatem tak, że niektóre osoby przeżywając zazdrość w większym stopniu skupiają się na potencjalnej zdradzie, zaś inne są skłonne do przypisywania sobie winy za zaistniałą sytuację.
Wyniki przeprowadzonego badania częściowo potwierdziły przewidywania autorki tekstu. Po pierwsze zatem okazało się, że kobiety oraz osoby identyfikujące się z żeńską płcią kulturową w większym stopniu przeżywają zazdrość niż mężczyźni oraz osoby kulturowo identyfikujące się z płcią męską. Osoby te były także bardziej skłonne myśleć o tym, że mogą zostać zdradzone, a także bardziej emocjonalnie przeżywać sytuację zazdrości. Po drugie, wyniki badania pokazały, że osoby identyfikujące się z kulturowo żeńskimi cechami były bardziej skłonne podejmować wysiłek na rzecz naprawy związku w porównaniu do osoby utożsamiających się z cechami męskimi.
Wreszcie, co ciekawe, żeńska płeć kulturowa okazała się mieć znaczenie dla przeżywania zazdrości w sposób emocjonalny szczególnie wśród biologicznych mężczyzn – ci z nich, którzy w większym stopniu utożsamiali się z cechami kobiecymi byli również bardziej skłonni podchodzić do sytuacji emocjonalnie. Ponadto, autorka badania, wbrew przewidywaniom, nie zaobserwowała różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami oraz pomiędzy różnymi typami płci kulturowej w zakresie tendencji do prezentowania zachowań agresywnych. Przeprowadzone badanie stanowi zatem istotny wkład do literatury poświęconej tematowi płci i zazdrości.
Banaszkiewicz, P. (2022). Biological Sex and Psychological Gender Differences in the Experience and Expression of Romantic Jealousy. Social Psychological Bulletin, 17, 1-23. https://doi.org/10.32872/spb.4161